Reinkarnacja- pogląd, według którego dusza (bądź świadomość) po śmierci ciała może wcielić się w nowy byt fizyczny. Np. dusza jednego człowieka może przejść w ciało nowo narodzonego dziecka lub zwierzęcia czy nawet według niektórych poglądów rośliny.
Samo słowo reinkarnacja jest zestawieniem dwóch członów:
inkarnacja (wcielenie) i przedrostka re- (oznaczającego powtórzenie
czegoś). Dosłownie więc reinkarnacja oznacza powtórne wcielenie.
Perspektywy religijne
Różne formy reinkarnacji stanowią jedno z podstawowych wierzeń
hinduizmu,
dżinizmu,
wierzeń afrykańskich,
orfików,
pitagorejczyków, występuje w
platonizmie,
gnostycyzmie,
kabalistyce,
spirytyzmie,
teozofii,
antropozofii. W pewnym sensie stanowi także podstawową koncepcję w
buddyzmie, jednak buddyzm łączy to z doktryną braku indywidualnej niezmiennej duszy (anatman), nie mówi się tutaj jednak dosłownie o reinkarnacji, a raczej o "wielu wcieleniach".
Hinduizm
Wiara w reinkarnację występuje w najbardziej rozbudowanej formie w
hinduizmie. Według zasad tej religii cykl śmierci i ponownych narodzin
dusz ciągnie się aż do przerwania- pełnego zjednoczenia z Brahmanem,
które nigdy się nie skończy. Jakkolwiek nie można bezpośrednio sterować
procesem przechodzenia do następnego wcielenia, o jego kierunku
decyduje indywidualna
karma oraz
pragnienia danej duszy. Stąd poprawianie własnej karmy poprzez dobre, zgodne z dharmą
uczynki skutkuje wcieleniem się po śmierci w lepszy byt, zaś
pogarszanie własnej karmy powoduje wcielenie się w gorszy byt. Krąg
reinkarnacji może być przerwany dopiero po osiągnięciu
oświecenia,
które wiąże się z
całkowitym oczyszczeniem karmy. Według jednego z
głównych nurtów filozoficznych,
Wisznuizmu, krąg reinkarnacji może być
przerwany po oczyszczeniu karmy oraz pozbyciu się materialnych pragnień w
procesie rozwinięcia miłości do Osobowego Boga. Zjednoczenie z Bogiem,
nie jest rozumiane jako zjednoczenie z bezosobowym Brahmanem, ale
miłosny związek indywidualnej duszy, jivy z Duszą Najwyższą.
*jiva- w hinduizmie, dżinizmie i filozofii indyjskiej dusza indywidualna
Buddyzm
Pogląd na temat reinkarnacji, występuje też w buddyzmie, jednak buddyzm godzi go z twierdzeniem, że nie istnieje wieczne "ja", czyli dusza, które przechodziłoby do następnego życia. Nazywa się to anatmanem. To tylko nieustannie zmieniający się konglomerat, kontinuum. Doktryna anatmana jest naturalnym rezultatem analizy pięciu skupisk i nauki o współzależności. Nie ma niczego poza pięcioma skupiskami, co można odnaleźć jako atman, jaźń "ja" lub inną niezmiennie istniejącą istotę.
Budda nauczał, że kiedy człowiek dostrzeże, że idea trwałego,
metafizycznego "ja" jest iluzją, przestanie cierpieć i zadawać
cierpienie innym.
Nauki o "Dwunastu Ogniwach Współzależnego Powstawania"
rozróżniają kontinuum pięciu skupisk, które można podzielić na kontinuum
ciała i kontinuum umysłu. Kontinuum umysłu w przypadku narodzin (zapłodnienie) zaczyna być współzależnym z kontinuum ciała, a po śmierć nie współzależy już od niego. O kolejnym odrodzeniu decydują rezultaty z niezliczonych uczynków zgodnie z buddyjskim prawem karmy.
Uczynki wykonywane były nie tylko w obecnym życiu, ale i w poprzednich
niezliczonych żywotach, jak i również, co podkreślane jest w buddyzmie tybetańskim, wykonywane będą nawet po śmierci w stanie przejściowym bardo tuż przed kolejnymi narodzinami.
Ze względu na brak przewidywalności, jaki rezultat powstanie z
niezliczonych uczynków, w buddyjskiej karmie nie ma w przeciwieństwie do
chrześcijaństwa pojęcia grzechu śmiertelnego skazującego duszę na
wieczne piekło,
czy hinduistycznej nieuchronnej karmy skazującej kogoś na następne złe
odrodzenie jako zwierzę. Rezultaty doświadczane będą tylko przez istotę,
która nagromadziła ich przyczyny i nikt nie może zbawić z tego "z
zewnątrz" lub tym bardziej potępić. Nie ma pojęć, takich jak bóg
"zbawiciel" lub bóg karzący na wieczne piekło. Są natomiast poglądy siunjata lub anatman:
- w mahajanistycznej madhjamace owa nieskończoność uczynków jest argumentem stosowanym w dowodzeniach Nagardżuny ustanowienia poglądu siunjata
na rzeczywistość: zjawiska choć konwencjonalnie wydają się tylko
przejawiać z powodu nieskończonej ilości niezbędnych do tego przyczyn,
ostatecznie nigdy nie powstały.
- w theravadzie
naucza się, że prawdziwe i ostateczne zrozumienie buddyjskiej karmy
jest możliwe jedynie dzięki głębokiemu wglądowi w Bezosobowość (anattā) i Przyczynowość wszelkich (paticca-samuppāda) zjawisk istnienia.
*Mahajana- kierunek buddyzmu
*Madhjamaka- 'Droga Środka'
*Therawada- „doktryna starszych”
Chrześcijaństwo
W niektórych odmianach chrześcijaństwa, np.
gnostycyzmie lub
nestorianizmie, również występowały elementy wiary w reinkarnację, jednak po
V Soborze Powszechnym w Konstantynopolu (553
r.), większość kościołów chrześcijańskich odrzuciła tę wiarę w całości,
przyjmując jako jedynie
słuszną koncepcję bezpośredniego pochodzenia duszy ludzkiej od Boga i zbawienia/potępienia następującego tylko raz – zaraz po śmierci człowieka.
Chrześcijanie odrzucając koncepcję reinkarnacji powołują się przede wszystkim na werset z
Listu do Hebrajczyków, znajdującego się w
Biblii:
'(...) ludzie muszą raz umrzeć, a potem następuje sąd' (List do Hebrajczyków 9,27, Biblia poznańska).
Jednak według zwolenników reinkarnacji,
Nowy i
Stary Testament
zawierają wiele cytatów nawiązujących do reinkarnacji. Często stosowanym
przykładem jest stwierdzenie
Jezusa, że
Jan Chrzciciel 'jest Eliaszem, który miał przyjść' (Mt 11,14).
Islam
Większość muzułmanów odrzuca wiarę w reinkarnację. Mimo to istnieją
grupy sufickie, które w nią wierzą. Według nich nie kłóci się ona z
Koranem. Koraniczny werset, na które muzułmanie wierzący w reinkarnację się powołują to 2:28
Jakże
możecie nie wierzyć w Boga? Byliście umarłymi, a On dał wam życie;
potem sprowadzi na was śmierć i znowu da wam życie; wtedy do Niego
zostaniecie sprowadzeni.
Inna aja interpretowana jako potwierdzenie teorii o reinkarnacji to 3:27
Ty
wprowadzasz noc w dzień i Ty wprowadzasz dzień w noc. Ty wyprowadzasz
żyjące z martwego i Ty wyprowadzasz martwe z żyjącego. Ty dajesz
zaopatrzenie, komu chcesz; bez rachunku!
Judaizm
Gilgul neszamot- żydowska doktryna metempsychozy, wywodząca się prawdopodobnie z doktryn greckich i gnostyckich.
W mistyce żydowskiej obecna od XIII w., za sprawą Sefer ha-Bahir. We wczesnej kabale uważano, że gilgul może trwać nawet tysiąc pokoleń, Zohar podaje natomiast, że jedynie trzy. Opiera się przy tym na wykładni wersetu z
Księgi Hioba
(33:29).
Wedle doktryny gilgul, każda dusza z natury pragnie uzyskać
doskonałość i złączyć się z Bogiem, jeśli jednak nie uda się jej to za
życia, otrzymuje kolejną szansę w innym ciele. Grzesznicy, którzy za
życia nie odpokutowali za swą niegodziwość, w kolejnym ciele kontynuują
swe oczyszczanie przez spadające na nich kary. Z kolei dusze ludzi
sprawiedliwych mogą powracać celem niesienia pomocy. Kolejne wcielenie
mogą służyć również wykonaniu szczególnych, rozciągniętych na wiele
pokoleń zadań. Koncepcję rozwinął Chaim Vital w dziele
Sefer ha Gilgulim.
Dla niego wędrówka dusz była kosmicznym prawem. Widział w niej również
metaforę żydowskiego losu - wygnania. Poszczególne dusze były dla niego
tylko częściami pierwotnej duszy Adama. Wędrówkę dusz może zakończyć
tylko duchowa naprawa lub Mesjasz. Sam człowiek jednak, w swej skłonności do grzechu wciąż pogarsza swój los.
Perspektywy filozoficzne
Reinkarnacja występuje przede wszystkim w
filozofii indyjskiej i
buddyjskiej. Praktycznie wszystkie szkoły tych filozofii w nią wierzą.
Idea reinkarnacji pojawiała się także w starożytnej filozofii greckiej. Zwolennikami tego poglądu byli między innymi
Pitagoras oraz
Platon.
Zwolennikami takiego poglądu są również
gnostycy.
Argumenty empiryczne
Przypadkami osób, które twierdzą, iż pamiętają swoje poprzednie
wcielenia, interesuje się również świat naukowy. Należy tu wskazać wkład
psychiatry
profesora Iana Stevensona. Wśród wielu jego publikacji (niemal trzysta pozycji) jedna została również wydana w Polsce ("Dwadzieścia przypadków wskazujących na reinkarnację").
Zdaniem badacza nie istnieją żadne naturalistyczne wyjaśnienia faktu
zgodności twierdzeń "reinkarnowanych" dzieci z pewnymi danymi z życia
zmarłych, których to inkarnacjami miały być. Spośród innych autorów pokroju Stevensona wymienić można m.in.
Raymonda Moody,
Briana Weissa,
Roberta Monroe,
Michaela Newtona,
Satwanta Pasricha,
Jima B. Tuckera,
Antonię Mills i
Godwina Samararatne. Często badania nad reinkarnacją są prowadzone poprzez
regresję hipnotyczną. Poglądy Stevensona
i innych badaczy wierzących w reinkarnację spotkały się jednak z
krytyką ze strony innych przedstawicieli świata nauki, których zdaniem
przesłanki przemawiające za istnieniem reinkarnacji są niewystarczające
(
jako kontrargumenty podawane są m.in. warunkowanie kulturowe,
anegdotyczny charakter dowodów, ewentualne motywy osób
"reinkarnowanych", możliwości kryptomnezji i konfabulacji). Wśród krytyków wiary w reinkarnację znajdują się m.in.
Paul Edwards,
Keith Augustine,
Ian Wilson i
Robert Baker.
*
Regresja hipnotyczna- jedna z
metod terapeutycznych. Polega na wprowadzeniu człowieka w stan
hipnozy i powolnym cofaniu się pamięcią do czasu, kiedy zaistniało traumatyczne wydarzenie (proces zwany ogólnie w psychologii regresją). Regresja polega zatem na naprawianiu pamięciowego śladu.
Przeżycia, których doświadczyliśmy w przeszłości stanowią swego
rodzaju blokadę, która ma wpływ na całe życie człowieka. Regresja jest
metodą usunięcia tej blokady. Umożliwia ona zmianę uwarunkowań
zakodowanych w podświadomości i podobno stwarza możliwości otwarcia się na nowe postrzeganie świata i rzeczywistości.
*
Kryptomnezja- częsty sposób przypominania sobie głęboko ukrytych lub zapomnianych przeżyć inaczej niedostępnych. Pamięć
bez identyfikacji pamiętanych treści jako wcześniej poznanych, np.
przyjmowanie za własne cudzych myśli zasłyszanych dawniej (niekiedy mówi
się o podświadomym plagiacie).
*
Konfabulacja, wspomnienie rzekome – pochodzący z łaciny
termin oznaczający uzupełnianie brakujących wspomnień informacjami
nieprawdziwymi, które możliwie dobrze pasują do całego logicznego ciągu
wydarzeń. Konfabulacja różni się od świadomego zmyślenia tym, że
konfabulujący człowiek jest przekonany o prawdziwości swoich wspomnień, i jeśli o nich kogoś informuje, to wówczas nie kłamie,
gdyż kłamać można wyłącznie świadomie. Konfabulacja często jest
zjawiskiem czysto wewnętrznym, gdy człowiek jedynie przywołuje
wspomnienia wyłącznie dla siebie.
W kognitywistyce
konfabulację uważa się za podstawową czynność umysłu, kluczową w
procesach wnioskowania i przewidywania jako naturalne uzupełnienie
braków wiedzy. Przesadna konfabulacja jest jedną z cech myślenia dziecięcego, a także objawem
zaburzeń psychicznych-
pamięci i
myślenia, zwłaszcza u ludzi w podeszłym wieku.
